محمودخواجه بهبودی و نقد ادبی در نهضت جدیدیه

محمودخواجه بهبودی سرور جدیدان آسیای مرکزی و یکی از روشنفکران آگاه از وضع معنوی جامعه و علم و معارف است. این مقاله با هدف بررسی نقد ادبی در نشریه های بهبودی، یعنی سمرقند و آیینه، به نگارش درآمده است. یکی از تألیفات بهبودی که رگه هایی از نقد ادبی در آن به چشم می خورد، مقاله ای با نام «مناظره حقیده (دربارۀ مناظره)» است که در آن راجع به مناظره نوشتۀ عبدالرئوف فطرت بحث کرده است. بهبودی مناظره فطرت را که از بحث فرنگی و مدرس بخارایی عبارت است، برای مکاتب اصول جدیده یک اثر لازم و برای اهل بخارا سودآور می شمارد و از هنر و تخیل و ماندگاری کتاب سخن به میان می آورد. بررسی این اثر نشان می دهد که جز قسمت های اول آن، سایر بخش هایش را نمی توان صرف نقد ادبی نامید. بهبودی بعدها در نشریه های خود به جنبۀ هنری و تخصصی نقد ادبی بیشتر توجه نشان می دهد که این در ظهور و شکل گیری نقد نوین ادبیات تاجیک دارای اهمیتی ویژه است. دگرگونی دیدگاه بهبودی دربارۀ ارزش اثر ادبی و انتقاد او از توصیف های عمومی عشقی نشان دهنده دید زیبایی شناختی متفاوت اوست که ناشی از افکار ادبی جدیدیه است. سلسله مقاله های نظری و مباحثه ای دربارۀ تئاتر و مطالبی باعنوان «شناسنامۀ کتاب» که آمیخته ای از تقریظ و کتاب شناسی است، از دیگر انواع نقد آثار بدیعی در نشریات بهبودی است.